Dünyanın Çevresini Dolaşan İlk Denizci Kimdir?

Medeniyetin ortaya çıkıp tarihi çağların başlamasından bu yana keşfetmek, insanlığın içindeki en büyük arzulardan biridir. Keşfetme arzusunun ve merakının en bilinen örneklerinden biri olan Magellan, aynı zamanda “Dünyanın çevresini dolaşan ilk denizci kimdir?” sorusunun yanıtıdır.

Kaşiflik her zaman büyük bir prestij sunmuştur ancak karalar insan topluluklarıyla kaplıyken, denizler bilinmeze uzanıyordu. Aynı zamanda karada doğan insanlık için deniz, her zaman korkutucu bir unsur olarak görülüyordu. Bu yüzden denizleri keşfeden kaşifler, çeşitli toplumlara ilham verdiler. Nihayetinde bu keşifler, tarihin şekillenmesinde büyük oranda etkili oldu.

Denizlerin Keşifleri

Sanıldığının aksine İspanyollar, İngilizler hatta Vikingler bile denizleri keşfetmek için yanıp tutuşan topluluklar değildi. İngilizler adalarında birliği sağladıktan sonra rakipleri Fransızların topraklarına göz dikerken, İspanyollar aynısını kendi yarımadalarında yapmıştı. Vikingler ise esas engeli açıklamak için harika bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır: Kuzeyin yaman akıncıları, okyanusların Jormungandr tarafından korunduğuna inanır ve derin sulara çıkmaya çekinirlerdi.

Dünya Yılanı da denilen Jormungandr korkusu elbette diğer halklarda mevcut değildi. Ancak anlayışın ortak olduğunu görüyoruz: Vikinglerden Çinlilere kadar birçok halkın okyanus aşma efsanesi var ve yine de buna cesaret etmelerine engel olan manevi korkuları da bulunmaktaydı. Aynı zamanda gemi teknolojisinin de Yeni Çağ’da olduğu kadar ilerlememiş olduğu hatırlatılabilir.

Aralarından bazıları bilhassa tutarlı olan efsaneler, tarihçileri uzun süre şüpheye düşürdü. Mali ya da Çin’in, coğrafi keşiflerden önce okyanusları aşmış olması mümkün müydü? Son yapılan kazılar en azından Vikinglerin bunu başardığını kanıtladı. Gerçekten de Vinland efsanesi doğruydu. İzlanda’yı ve Grönland’ı kolonileştirmelerini takiben, uzun bir yaşam süresi bulamasa da Kanada kıyılarına varmayı başarmışlardı.

Vikinglerden hatta milattan bile önce Kartacalılar, başka bir imkansızı başarmışlardı: Yine denizci olarak nam salmış ama Akdeniz’de kalmak için kendi dini ve sosyal sebepleri olan bu halkın kaşifleri, Afrika’nın etrafında dolanmayı başarmışlardı. Yine de kimse Macellan’ın göze aldığı eylemi başaramamış, dünyanın çevresini dolaşan ilk denizci unvanını alamamıştı.

Magellan Kimdir?

Ferdinand Macellan, 1480 civarında Portekiz’de doğdu. Bir asilzade olarak Lizbon sarayında yetişen denizci, uzun yıllar Kraliçe Eleanor ve Kral I. Manuel’e hizmet etti. Macellan doğuştan maceracıydı ve kaderi onu erken yaşta denizlere yönlendirdi. Afrika ve Hindistan’daki kazançlı baharat yollarını keşfetmek ve elde etmek için planlanmış bir dizi Portekiz seferine katıldı.

Bu dönemde İspanya ve Portekiz, coğrafi keşiflerin öncüleri olarak köprü başlarını tutmakla meşguldüler. Rekabet alanlarından birisi de Hint Okyanusu’ydu. Macellan bu yıllarda, denizcilik alanında ustalaştı. Kısa süre sonra yasadışı ticaret yürütmekle suçlandı ve yeni bir baharat yolu bulma teklifini kabul etmeyen kral ile arası açıldı.

Böylece Macellan’ın hayatında yeni bir dönem başlamış oldu. İspanya kralı V. Charles’ın hizmetine giren denizci, o zamanki genel trendin aksine rotayı batıya çevirmeye karar verdi. Kralın kendisine verdiği beş gemiyle harekete geçen Macellan’ın hedefi denizleri Atlas Okyanusu üzerinden aşmaktı.

Coğrafi keşiflerin en önemlilerinden biri olan bu sefer, hiç de iyi başlamamıştı. İspanyol denizciler, Portekizli birinin kendilerine liderlik etmesinden memnun değildi; Macellan’ın, ülkesinde artık bir hain olarak görülmesi bu duruma hiç de yardımcı olmuyordu. Denizlerin yarattığı zorlu koşullardan dolayı besinlerin çürümesi, kaza ve aksaklıklar da filodaki karamsar atmosfere katkıda bulunuyordu.

Yine de kaşifler Güney Amerika’nın ucuna ulaşmayı başardılar. Bu başarı, bugün bile kıtanın güney ucunun Macellan Boğazı olarak adlandırılmasına yol açacaktı. Bununla birlikte filoda çıkan isyan ve Macellan’ın bunu şiddetle bastırması, filo içerisindeki insan ilişkilerinin iyi olmadığını göstermektedir. 

Portekizli kaşif Büyük Okyanus’un ortasındaki Guam adasında bir süre dinlendikten sonra filosunu Filipinler’e yönlendirdi. Burada hem döneminin hem de günümüz tarihçilerinin hata olarak nitelediği bir dizi eyleme girişti. Öncelikle adalardaki yerliler arasındaki rekabete dahil oldu, sonrasında ise adanın Hristiyanlığı ve İspanya kralına tabiiyetini talep etti.

Dünyanın en büyük keşiflerinden birisi, ironik bir şekilde son buldu. Yerlilerin savaşının ortasında kalan İspanyol filosu ve Portekizli liderleri, hayatları için savaşmak zorunda kaldılar. Bu esnada Macellan, zehirli bir okla vurularak öldürüldü. Hayatta kalan İspanyollar, uzun süren bir yolculuktan sonra ülkelerine ulaşmayı başardılar. Böylece dünyanın çevresini dolaşan ilk denizci olarak adlandırılan Macellan, aslında yolculuğu tamamlayamamış oldu.

Keşfin Önemi

Macellan, istediğini başaramamış olsa bile hem dünyanın en önemli konumlarından birine adını verdi hem de kendisinden sonra gelecek birçok denizci ve kaşif için ilham kaynağı oldu. İber Yarımadasının kaşifleri, İspanyol ve Portekizliler okyanusları gezerek ele geçirebilecekleri her yeri kolonileştirdiler. Onları İngiliz, Fransız ve Hollandalılar takip edecekti. Hindistan ve doğusu; uzun yıllar el değiştirecek, paylaşılacak ve Avrupa etkisinde kalacaktı.

Macellan’ın öldüğü Filipinler’de bugün hala İspanyol etkisi görünmektedir. Üç yüz yılı aşkın süre Madrid’e bağlı kalmış ülkenin, yüzde doksandan fazlası Hıristiyan’dır. Macellan’ı öldüren kişi olduğu kabul edilen Lapu Lapu adlı kabile şefi, bugün bile ülkenin milli kahramanıdır. Tüm bunlar, kolonizasyonun iyisiyle kötüsüyle ortaya çıkardığı sonuçları göstermektedir. Aynı durum sayısız başka halk için de geçerlidir. 

Macellan’ın cüretiyle başardıkları, kolonizasyonun yükselerek yayılmasına ve Avrupa’nın tüm büyük güçlerinin bu yolu denemeye başlamasına sebep olmuştur. Böylece medeniyetler birbirleriyle etkileşmiş ve tarihin akışı değişmiştir.

Dünyada iz bırakmış önemli bilim adamlarıyla ilgili farklı bilgiler almak için “Pisagor’un Dünyanın Şekli ile İlgili Görüşleri” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.