Tarih bilimi, sosyal bilimler içerisinde değerlendirildiği için diğer bilimlerden farklı yöntemlere sahiptir. Elbette bunun nedenlerinden biri deney ve gözlemin diğer bilimlerde olduğu şekilde tarih biliminde kullanılamıyor olmasıdır. Bu nedenle tarihi gerçeklere ulaşmak için birçok farklı bilim dalı kullanılmaktadır. Heraldik de bu bilimsel yöntemlerden biridir. Tarih bilimiyle olan ilişkisini incelemek için “Heraldik nedir?”, “Heraldik ne işe yarar?”, “Heraldik tarihe nasıl yardımcı olur?” sorularına cevap arayacağız.
Heraldik Nedir?
Heraldik, hanedan erkek ismi olan Herald veya Heraut’tan gelmektedir. Bu ismin de kelime anlamı habercidir. Orta Çağda ise bir habercinin görevi şunlardı:
- Turnuvalarda şövalye listelerini tutmak ve bildirmek,
- Hanedan veya kraliyet armalarını takip etmek,
- Savaş ilanlarını veya celplerini taşımak.
Bu nedenle, heraut ya da haberci tabiri zamanla bir yöntemi veya bilimi anlatan terim haline gelmiştir. Armalar gibi öğelerin tarih bilimi açısından ne kadar önemli olduğu fark edildiğinden bu yana heraldik bir yöntem olarak kullanılmaktadır.
Arma bilimi veya mühür bilimi olarak Türkçeleştirebileceğimiz heraldik, yalnızca armalarla ilgilenmez. Tüm unvanlar, armalar, mühürler gibi işaretler heraldik için oldukça önemlidir. Çünkü tüm bu unsurların doğrudan tarihi kanıt niteliği bulunmaktadır.
İnternette heraldik örnekleri diye bir arama yaptığınızda karşınıza çeşitli arma görselleri çıkacaktır. Ancak bunların pek çoğu, heraldik biliminin incelediği öğelerdir. Diğer pek çok öğenin yanı sıra özellikle armalar incelendiği için bu yöntem, arma bilim olarak anılagelmiştir.
Heraldik Ne İşe Yarar?
Armacılık, Orta Çağ’da boyunca Avrupa’da oldukça önem kazanmıştır. Bunun nedeni, sadece kişilerin kimliklerini tutarlı bir sistem içinde göstermesi değildir. Aynı zamanda soyların, mirasların, mal varlıklarının, kültürel kodların daha net anlaşılmasına yardımcı olur.
Heraldik biliminin, ortaya çıktığı zamanlarda, insanlar arası ilişkileri tespit etmekte oldukça başarılı olduğu söylenebilir. Tabii burada bahsedilen zengin, güçlü ve aristokrat sınıftır. Bu sınıfın kendi içindeki ilişkisini tespit etmek ve anlamak için önemli veriler sunmaktadır. Ayrıca armalar, mühürler, savaş belgeleri farklı pek çok detay hakkında da bilgi verebilir. Yazı türleri, şekiller, semboller, tarihsel ilgiler gibi faktörler de heraldik yardımıyla bağlantılı bir biçimde değerlendirilebilmektedir.
Heraldik bilimi, yönetimlerin veya hanedanların kullandığı unvan ve armaları incelemektedir. Bu açıdan tarihe ışık tutabilmektedir. Tabii heraldik biliminin sağladığı bu destek yazıyla doğrudan ilişkilidir. Yazı ve semboller, heraldik için oldukça önemli verilerdir.
Yazıyla bağlantılı olarak heraldik biliminin Sümerler öncesi hakkında net bilgiler vermesi beklenemez. Çünkü her ne kadar semboller daha eskiye dayansa da yazı, bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır. Dolayısıyla unvan ve arma gibi öğeler de bu dönemden sonra ortaya çıkmışlardır.
Heraldik Bilimi ile Tarih Biliminin İlişkisi
Heraldik bilimi için armaların, mühürlerin, celplerin ne kadar önemli olduğuna değinmiştik. Çünkü bahsedilenlerin tümü pek çok başka veriyle de ilişki içerisindedir.
Örneğin mühür, oldukça önemli veriler sağlayabilir. Çünkü mühürler, günümüzde kullanılan imza kadar önemli resmi öğelerdi. Başta krallar ve padişahlar olmak üzere devletin tüm ileri gelenleri sürekli olarak mühür kullanmaktaydılar. Özellikle resmî belgelerde, resmiyeti bildirmek adına mühür kullanılmaktaydı.
Mühürlü bir belgeden tarihsel veriler elde etmek için heraldik bilimi yardımcı olmaktadır. Çünkü her şeyden önce, heraldik biliminde kullanılan yöntemler, bu belgelerin gerçek olup olmadığı bilgisini verebilir. Ayrıca heraldik ile belge ve evrakların hangi ülkeye, hangi döneme ait olduğu da tespit edilebilir.
Tarihteki birçok antlaşma da metinlerle somutlaştırılmıştır. Bu somut belgeler de elbette mühürlenen belgelerdir. Hemen her antlaşmanın altında tarafların mührü bulunabilir. Bu nedenle heraldik bilimi;
- Antlaşmaların hangi ülkeler arasında yapıldığını,
- Hangi tarihte gerçekleştiğini,
- Gerçek belgeler olup olmadığını,
- Unvanların ne olduğunu ve ne ifade ettiğini,
- Armaların kime ait olduğunu ve benzeri verileri edinmek için başvurduğumuz bir bilimdir.
Heraldik Tarihe Nasıl Yardımcı Olur?
Tarih, geçmişte yaşamış olan kişiler ve olaylarla ilgilenen ve bunlar arasında bağlantı kurmaya çalışan bir bilimdir. Bu sebeple tarih bilimi için tarihi belgeler oldukça önemli dokümanlardır. Bu dokümanları daha detaylı inceleyebilmek için bazı yöntemlere ihtiyaç duyulur. Çünkü örneğin, 14. yüzyıla ait olduğu düşünülen bir belgenin gerçekten o döneme ait olup olmadığını tespit edebilmek gerekir.
Tarihi belgelerin doğrulanması konusunda başvurulan birincil yöntem heraldiktir. Heraldik Türkçeye mühür bilimi olarak tercüme edilse de sadece mühürleri inceleyen bir yöntem değildir. “Heraldik neyi inceler?” sorusunun kapsamlı bir cevabı vardır. Heraldik aracılığıyla;
- Tarih boyunca kullanılmış olan armalar,
- Şövalye gibi unvanlar,
- Antlaşmalar,
- Mühürler,
- Bayraklar gibi veriler de incelenmektedir.
Bu açıdan bir bilim olarak heraldik, tarihi devirlerin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olmaktadır.
Tarih araştırmalarında önemli alanlardan biri olan onomastik hakkında merak edilenleri Onomastik Nedir? Onomastik Tarihe Nasıl Yardımcı Olur? yazımızda bulabilirsiniz.