Sitokin, vücutta hücrelerin etkileşimini sağlayan etken maddelerden protein ve peptidlerin bir çeşididir. Sitokin reseptörleri, bağışıklık reaksiyonlarında hücre yüzeylerin görevlerini yapabilmelerini ve yenilenme sağlayabilmelerinden görevlidirler. Enfeksiyon ve enflamasyon hastalıklarında salınımları gerçekleşir. Aynı zamanda vücut gelişim sürecinde de etkilidirler. Sitokinler, hayvan ve bitki hücrelerinde üretimi sağlanabilir. Bu yazımızda sizler için “Sitokin nedir? Sitokin fırtınası ne demek?” sorularını cevaplayacağız.
Sitokinlerin Çalışma Prensibi
Bağışıklık sistemi, vücudu çok çeşitli virüs ve bakteri türevi yabancı organizmalara karşı korumaktadır. Bir organın yenilenmesi, yaraların iyileşmesi ya da hastalılarla mücadele bağışıklık sistemi tarafından üstlenilir. Vücuda zararlı olan ve bağışıklık sisteminin deactive etmeye çalıştığı canlı ya da cansız organizmalara ise patojen denmektedir.
Patojenlerin vücuda giriş yaptıkları ve hasar oluşturdukları enfeksiyon bölgelerinde sitokin miktarı artar. Bu sayede patojenler, aktif olmayan bir hale getirilirler. Bu süreçte sitokin artışı, bağışıklık hücrelerinin uyarılması ile gerçekleşir. Sitokinlerin daha fazla üretim ve enfeksiyon bölgesine ulaşım için uyardıkları bağışıklık hücreleri şunlardır:
- T hücresi
- Makrofajlar
- Konnektif dokular
- Endotel ve epitel doku
Sitokinler Nasıl Üretilir?
Sitokinlerin üretimi ile ilgili bilinmesi gereken ilk şey ihtiyaç anında üretiliyor olduklarıdır. Ancak bunun dışındaki zamanlarda da vücutta bulunmaktadırlar. Çünkü yalnızca enfeksiyonla mücadelede değil, 7/4 gerçekleşen vücut gelişiminde de etkin bir rolleri bulunmaktadır. Sitokinler, hemopoietik ve karşıtı olan hücre takımları tarafından üretilirler. Vücutta bulunan ve dokuları oluşturan hücrelerin etrafında, ihtiyaç anında hemen müdahale etmek adına bulunmaktadırlar.
Sitokinlerden bahsederken daha somut bir örnek verebiliriz: Kedinizin düşüp bileğini kanattığını düşünün. Kanın durması için pıhtılaşma, gerçekleşen ilk eylemdir. Ancak bundan daha öncesinde, yara alan doku hücrelerindeki normal seviyede bulunan sitokinler, alarma geçip sayıca artmalarını sağlamak adına bağışıklık hücrelerine mesaj gönderirler. Bu sayede, hasarlı dokuya etki eden sitokin miktarı artar ve iyileşme süreci hızlı bir şekilde başlar. Basit bir burkulma ya da yara alma durumu, sitokinler aracılığıyla hemen iyileşmeye başlar ve kedinizin fiziksel acısı diner.
Sitokin Fırtınası Nedir?
Günümüzün talihsiz salgını olan Covid-19, solunuma ciddi anlamda zarar vermektedir. Vücut için yararlı olan ve bağışıklığı destekleyen sitokinlerin bu durumla doğrudan bir ilgisi bulunur ve buna ‘Sitokin fırtınası’ adı verilir. Peki neden bu destekleyici yapıda olan sitokinler, solunum dengesini bozarak kimi zaman ölüme sebebiyet vermektedir? Herkesçe bilindiği üzere her şeyin fazlası beraberinde zarar getirmektedir ve vücutta bir denge söz konusudur. Covid virüsü gibi vücut tarafından tanımlanmamış bir organizmanın bünyeye girişi, birçok bağışıklık hücresini alarma geçirmektedir. Bu alarma geçen etkin elemanlar arasında makrofajlar da bulunmaktadır.
Yazının ilk kısmında makrofajların sitokinlerin artışından sorumlu olduğundan bahsetmiştik. Enfekte bir alan olmamasına karşın şiddetli akut solunum yolu problemi görülmeye başlandığında, makrofajlar sitokinleri o bölgeye yönlendirir, yani ciğerlere. Sitokin fırtınasının oluşumu ve tedavisi şu adımlarla gerçekleşir:
- Çok sayıda sitokinin bir anda ortama girişi ile iyileşmenin tam tersi bir durum gerçekleşir. Bu duruma “sitokin fırtınası” adı verilmektedir.
- Sitokinler devreye girdiğinde, Covid’in sebep olduğu etkileri iyileştirirken aşırıya kaçarlar. Bu sebeple, Covid ile mücadelede ve Covid hastalarının tedavisinde, eş zamanlı olarak sitokin fırtınası ile de savaşılmakta ve anormal sitokin seviyesi normal düzeye getirilmeye çalışılmaktadır.
- Bunu sağlamak için de bağışıklığı düşüren çeşit ilaç ve antibiyotikler devreye sokulur.
- Böylelikle hastanın vücudunun Covid’e karşı verdiği savaş yavaşlatılarak, ilaçlı kontrol yolu ile dengelenir.
Sitokin Fırtınası Belirtileri Nelerdir?
Corona virüsten esnasında gerçekleşebilen sitokin fırtınası, çeşitli belirtilerin ardından tespit edilebilmektedir. Bunların başında da ilaçlı tedaviye direnç gelmektedir. Kullanılan ilaçların beklenildiği gibi Covid-19 belirtilerini hafifletmemesinin ardından sitokin fırtınasından şüphelenilir ve konuyla ilgili belirtiler aranır. Belli başlı sitokin fırtınası belirtileri şunlardır:
- Akut enflamasyon
- Kızarıklık
- Şişme
- Tümör benzeri oluşumların tespiti
- Geçmeyen şiddetli solunum sıkıntısı
Sitokin Fırtınası Nasıl Tedavi Edilir?
Sitokin fırtınası, genellikle erken teşhis edilmeyen Covid hastalarında meydana gelmektedir. Çünkü, ilaçlı tedavi geciktiğinde vücut bağışıklık sistemi devreye girer. Sitokin fırtınası bağışıklık için faydalı olsa da organ dokusu için zarar verici olabilmektedir. Önemli olan sitokin fırtınası başladığında en geç birkaç saat içerisinde tedaviye başlanmasını sağlamaktır. Aksi halde solunum yetersizliği meydana gelmektedir ve eğer sitokin bombardımanı ciğerlere nüfuz ettiyse hastalar yoğun bakıma bağlı hale gelebilmektedir. Covid hastalarında meydana gelen sitokin fırtınasının hemen ardından, sitokine bağlı oksijen açlığı durumlarına karşı çalışmalar başlatılmıştır. Geliştirilen ilaçların, hasta yoğun bakımdayken bile etki ettiği ve ciğerleri, kendi kendine yetebilecek konuma getirene dek iyileştirdiği bilinmektedir.
Dozlar halinde uygulanan aşılar, sitokin fırtınasının önüne geçebilmektedir. Bunun sebebi, bahsi geçen bağışıklık bombardımanının, tanınmayan bir virüse karşılık olarak meydana gelmesidir. Aşılar, Covid virüsünün vücut tarafından tanınmasına olanak sağlayarak bağışıklığın, yalnızca olması gereken ölçüde tepki vermesini sağlar. Böylelikle vücudun kendi kendine zararı ve virüsü ciğerlere taşıması önlenmiş olunur.
Covid hastalarının nasıl beslenmesi gerektiğiniz biliyor musunuz? Eğer cevabınız hayırsa, Covid Hastaları için Beslenme Önerileri yazımıza mutlaka göz atın.