Kadim bir Türk geleneği olan Mangala oyunu, Orta Asya’dan dünyaya yayılan bir stratejik düşünme oyunu olarak bilinmektedir. Mangala oyunu, iki kişi ile oynanan ve satranç gibi belirli stratejik kurallar içeren ve zekâ üzerinde olumlu etkileri olduğu bilinen eğlenceli bir oyundur. Bu yazımızda “Mangala nasıl oynanır ve Mangala kuralları nelerdir?” gibi sorulara yanıt ararken oyunu yakından tanıyacağız.
Mangala Kelimesinin Kökeni Nedir?
Farklı görüşlerin ifade edildiği Mangala oyununun ismi hakkında bazı görüşler, Türkçe dilinde en küçük askeri birliği ifade eden “manga” sözcüğünden türediği şeklindedir. Görüşlerden kelime kökeni ve yakınlık bakımından en yakın olan da budur. Ancak Mangala oyunu hakkında ileri sürülen bir diğer iddia daha vardır. Bu iddiaya göre Mangala sözcüğü, Arapça kökenli olan ve kelime anlamı aktarmak, taşımak şeklinde ifade edilen “nakl” sözcüğünden geldiği yönündedir.
Mangala oyununun seslendirilişi de bazı durumlarda değişkenlik gösterebilmektedir. Bu değişiklik bazı durumlarda yalnızca ses değişikliği iken bazı durumlarda doğrudan isim değişmektedir. Mangala oyununun anıldığı diğer isimleri ise aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Pıç: Erzurum’da Mangala oyununa verilen isimdir.
- Meneli Taş: Konya’da Mangala oyununa verilen isimdir.
- Altıev: Safranbolu’da Mangala oyununa verilen isimdir.
- Köçürme: Eski dilde; göçürme yani taşıma anlamında kullanılırdı.
- Mancala, Mankala: Mangala deyiminin ses değişimleri ile ifade edilmesidir.
- Mangola: Avrupa’da bu isimle oyundan Türk oyunu olarak bahsedilir.
Mangala Oyununun Tarihçesi
Anadolu’da yüzlerce yıldır oynanmakta olan Mangala oyunu, oldukça köklü ve matematiksel yönü güçlü bir oyundur. Oyun bazı kaynaklara göre çok eski Türk boylarında oynanmış ve dolaşıma girmiş, daha sonra da dünyaya yayılmıştır. Oyunun oynandığı düşünülen bazı Türk beyliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Göktürkler,
- Uygurlar,
- Sakalar
Bu boylarda oyunun oynandığına dair söylemler olsa da tam olarak kanıt gösterilememektedir. Yüzyıllardır Avrupa’da oynandığı bilinen Mangala ve türevi oyunların Türklerden batıya göç yoluyla aktarıldığı düşünülüyor. Osmanlı tarihinde ise Mangala oyununa 16. yüzyıldan itibaren görülüyor. Oyun bu tarihten itibaren anlatılara ve minyatürlere konu oluyor.
Mangala oyunu Osmanlı döneminde 1500’lü yıllarda minyatürlerde yer almış, halk arasında söylencelere konu olmuştur.
Avrupa’da Mangala oyunu; Mangola adıyla 1747 yılında Jean Antoine Guer adlı tarihçi tarafından “Türklerin Gelenek ve Alışkanlıkları” kitabında yer almıştır.
Mangala oyununun tarihi hakkında çok daha fazlasını öğrenebilirsiniz. Bunun için Mangala Oyunu Hakkında Bir Değerlendirme adlı çalışmayı incelemelisiniz.
Mangala Oyunu Kaç Kişi ile Oynanır?
Stratejik düşünme yetisi üzerinde oldukça etkili bir oyun olarak görülen Mangala, iki kişi ile oynanan bir oyundur. İki oyuncu başlangıçta elinde 24’er adet taş bulundurur. Oyun, en düşük 6 yaşındaki çocuklar için uygundur.
Mangala Oyunu Kaç Taşla Oynanır?
Mangala, toplamda 48 taşla oynanan bir oyundur. Her iki oyuncuya da 24 adet taşın dağıtılmasıyla başlanan oyunda her oyuncu Mangala tablası üzerinde bulunan 12 oyuktan 6 tanesine sahiptir. Bu oyuklar içerisinden matematiksel hesaplarla geçirilen taşlar üzerinden ciddî bir matematik pratiği yapılmış olur.
Mangala Oyunu Oynanışı
Mangala oyunu başlangıçta oldukça basit görünmektedir. Oyuna başladıktan sonra basit bir ilerleyişi olduğu da söylenebilir. Ancak ilerledikçe karmaşıklaşan ve zihni olumlu yönde zorlayan bir yapıya sahip…
Mangala Oyun Dizilimi
Mangala oyunu, iki kişi ile oynanır ve toplamda bulunan 48 taş, 24’er adet olarak bölüşülür. Oyun tablasında bulunan toplam 12 oyuk yine 6’şarlı olarak bölüşülür. 12 oyuk, 12 ayı temsil etmektedir. Aynı zamanda düşülen her 4 taş 4 ayı temsil ederken oyuncuların sahip olduğu 6’şar oyuktan biri Doğu diğeri Batı’yı temsil eder. Oyun başlarken her oyukta 4 taş bulunur.
Mangala Oyunu Kuralları
Mangala oyununda kurallar, oyunun nasıl bir seyir izlediğini anlamak bakımından önemli ipuçları vermektedir. Oyunun dizilimi tamamlandıktan sonra her oyukta 4 taş yerleştirilmiş halde ilk hamleler yapılmaya başlanır. Mangala oyununun kuralları aşağıdaki gibidir:
- Oyuna baplarken yazı tura atılır ya da herhangi bir kura yöntemi belirlenir.
- Oyuna başlayacak olan taraf belirlendikten sonra kendi oyukları arasından birini seçer ve oradan aldığı 4 taşı saat yönünün tersine doğru teker teker bırakarak ilerler.
- Teker teker bırakılan taşlardan sonuncu taş oyuncunun kendi oyuklarından birine denk gelirse sonraki hamlede aynı oyuncuya ait olur.
- Bırakılan taşlardan sonuncusu rakibin sahasında bulunan oyuğa denk gelirse ve o oyukta bulunan taşların sayısını çift bir sayıya dönüştürürse (2, 4, 6, 8 gibi…) o oyuktaki taşların hepsini kendi oyuklarına taşıma hakkı kazanır.
- Ayrıca atılan son taş, oyuncunun kendi oyuklarından boş olan birine denk gelirse oyuğun tam karşısında bulunan rakibe ait taşları da almaya hak kazanır.
- Oyuncular taşların son durağı olan kendi hazine bölümlerinde toplamaya başlar.
- Kendi taşlarının tamamını hazine bölümüne aktaran oyuncu, diğer oyuncunun taşlarını da hazinesinde toplamaya başlar.
- Oyunun sonunda kim bütün taşları toplarsa o kişi oyunun kazananı olur.
Oldukça köklü bir tarihe sahip olan Mangala oyunu, yüzyıllar içerisinde belirli bir birikimle günümüze kadar ulaştırılmıştır. “Mangala oyunu nasıl oynanır?” ve “Mangala kuralları nelerdir?” sorularına yazımızda oyunun tarihiyle beraber yer verdik. Bu eğlenceli oyunu mutlaka evinizin eğlence alanında bulundurmalısınız.
Mangaladan sonra bir başka eğlenceli oyunu oynamak ister misiniz? Cevabınız evet ise UNO Nasıl Oynanır? UNO Kuralları Nelerdir? yazımıza da göz atabilirsiniz.